Stwierdzenie nabycia spadku – postępowanie sądowe
Sprawa spadkowa rozpoczyna się od uzyskania stwierdzenia nabycia spadku. Może się jednak pojawić pytanie, czy warto przyjąć spadek, czy lepiej go odrzucić. Co oznacza dziedziczenie z dobrodziejstwem inwentarza i jakie konsekwencje niesie brak podjęcia decyzji w określonym terminie? W tym artykule przedstawiamy kluczowe kwestie związane z nabyciem spadku, jego formalizacją i skutkami prawnymi.
Spis treści
Stwierdzenie nabycia spadku czy akt poświadczenia dziedziczenia?
Zgodnie z przepisami prawa, spadek przechodzi na spadkobierców z mocy samego prawa z chwilą śmierci spadkodawcy. Jednakże, aby móc skutecznie wykazać swoje prawa, niezbędne jest uzyskanie dokumentu potwierdzającego dziedziczenie – może to być sądowe stwierdzenie nabycia spadku lub akt poświadczenia dziedziczenia sporządzony przez notariusza.
Dlaczego jest to konieczne?
Taki dokument jest wymagany w wielu postępowaniach administracyjnych i sądowych, np. w sprawach podatkowych, wpisach do ksiąg wieczystych, rejestrach przedsiębiorców czy rejestrach zastawów. Choć nie ma ustawowego obowiązku natychmiastowego uzyskania stwierdzenia nabycia spadku, warto jak najszybciej uporządkować tę kwestię.
Do października 2008 roku jedyną formą potwierdzenia nabycia spadku było postępowanie przed sądem. Obecnie, zgodnie z art. 1025 § 1 Kodeksu cywilnego, spadkobierca może wybrać między sądowym stwierdzeniem nabycia spadku a aktem poświadczenia dziedziczenia sporządzonym przez notariusza.
Kiedy konieczna jest droga sądowa?
Szybszą opcją jest skorzystanie z usług notariusza, jednak w niektórych sytuacjach akt poświadczenia dziedziczenia nie może zostać sporządzony. Dzieje się tak, gdy między spadkobiercami istnieje spór, ponieważ wydanie aktu wymaga stawiennictwa wszystkich potencjalnych spadkobierców ustawowych i testamentowych oraz zgodności co do sposobu dziedziczenia.
Orzecznictwo potwierdza, że akt poświadczenia dziedziczenia ma skutki prawne tożsame z postanowieniem sądu o stwierdzeniu nabycia spadku (Postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie – V Ca 2304/11). Oznacza to, że sąd wieczystoksięgowy nie może odmówić wpisu prawa własności spadkobiercy na podstawie takiego aktu, nawet jeśli nie uwzględnia on wszystkich spadkobierców.
Stwierdzenie nabycia spadku i dział spadku w jednym postępowaniu
Czy można połączyć stwierdzenie nabycia spadku i dział spadku w jednym postępowaniu? Zasadniczo kolejność wygląda tak, że najpierw uzyskuje się stwierdzenie nabycia spadku lub akt poświadczenia dziedziczenia, a dopiero potem dokonuje się działu spadku. Niemniej jednak zgodnie z art. 681 Kodeksu postępowania cywilnego możliwe jest przeprowadzenie tych dwóch procedur jednocześnie w toku postępowania działowego.
Sąd Najwyższy w swoim orzecznictwie (II CRN 133/95) potwierdził, że zgłoszenie w jednym wniosku żądań stwierdzenia nabycia spadku oraz jego działu jest dopuszczalne, jednak dział spadku może nastąpić dopiero po uprawomocnieniu się orzeczenia o jego nabyciu.
Szukasz pomocy adwokata?
Skontaktuj się ze mną
Dziedziczenie z dobrodziejstwem inwentarza
Na wstępie należy wyjaśnić, iż spadkobierca w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o tytule swego powołania, może bądź przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić (art. 1012 k.c.). Istotne jest to, że brak oświadczenia w terminie wyżej określonym jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Co oznacza jednak przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza? Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza wywołuje zasadniczo takie same skutki jak te, które ustawa łączy z przyjęciem spadku wprost. Fundamentalna różnica dotyczy ograniczenia odpowiedzialności spadkobiercy za długi spadkowe do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku (art. 1031 § 2 k.c.). Innymi słowy, wierzyciel spadkodawcy będzie mógł domagać się spełnienia swojego roszczenia wyłącznie do kwoty odpowiadającej otrzymanym w spadku aktywom.
Zgodnie z historycznym i utrwalonym orzeczeniem Sądu Najwyższego: „Spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, odpowiada za długi spadku tylko do wysokości stanu czynnego spadku, ustalonego w spisie inwentarza.” (Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 28 czerwca 1977 r. III CRN 102/77)
Warto pamiętać o procesowych warunkach skuteczności ograniczenia odpowiedzialności: „Złożone przez spadkobiercę oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza wywołuje skutek prawny w postaci faktycznego ograniczenia jego odpowiedzialności za długi spadkowe spadkodawcy, ale w stosunku do tych wierzycieli, wobec których spadkobierca skutecznie procesowo powołał się na to ograniczenie na etapie postępowania rozpoznawczego lub klauzulowego (art. 319 k.p.c. i art. 792 k.p.c.).” (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi – I Wydział Cywilny z dnia 4 lipca 2013 r. I ACa 219/13)
Dziedziczenie wprost
W realiach polskiego prawa spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku, czyli z chwilą śmierci spadkodawcy. Oznacza to, że w podanym wyżej momencie osoba dziedzicząca nabywa wszystkie prawa i obowiązki majątkowe swojego poprzednika. Przyznać jednak trzeba, że nabycie takie ma charakter tymczasowy. Spadkobierca może bowiem spadek przyjąć wprost, z dobrodziejstwem inwentarza lub spadek odrzucić. Nadmienić należy, iż od października 2015 roku brak oświadczenia w tym zakresie w terminie sześciu miesięcy skutkuje przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
W ramach tego wpisu omówimy pierwszy wariant przyjęcia spadku. Oświadczenie o przyjęciu spadku wprost skutkuje definitywnym nabyciem przez spadkobiercę praw i obowiązków wchodzących w skład majątku spadkowego. Oświadczenie to ma skutki ex tunc i potwierdza nabycie tego statusu już z chwilą śmierci spadkodawcy. Od tej chwili osoba dziedzicząca ponosi odpowiedzialność za te długi z całego swego majątku (art. 1030 k.c.). Można powiedzieć, iż w momencie przyjęcia spadku następuje połączenie dwóch mas majątkowych: spadku oraz majątku osobistego spadkobiercy. W świetle art. 1031 k.c. z majątku powstałego z połączenia obu tych mas spadkobierca odpowiada za wszystkie długi, które obciążały spadek, w sposób nieograniczony.
Odrzucenie spadku – konsekwencje prawne
Po pierwsze należy przypomnieć, iż spadkobierca może przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić. Koncentrując się na trzecim wariancie, wskazać trzeba art. 1020 k.c.: spadkobierca, który spadek odrzucił, zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku. W zacytowanym artykule ustawodawca reguluje skutki prawne odrzucenia spadku.
W świetle utrwalonej linii orzeczniczej: „Zgodnie z brzmieniem art. 1020 KC spadkobierca, który spadek odrzucił, zostaje wyłączony od dziedziczenia tak, jakby nie dożył otwarcia spadku, a zatem na zasadzie art. 931 par. 2 KC udział spadkowy, jaki by mu przypadł, przypada jego dzieciom w równych częściach. Art. 670 par. 1 k.p.c. zobowiązuje sąd do badania z urzędu, kto jest spadkobiercą, z czego wynika obowiązek ustalenia, czy dzieci spadkobiercy odrzucającego spadek mają zstępnych i wezwania ich do udziału w sprawie jako spadkobierców ustawowych.” (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 maja 1985 r. III CRN 133/85)
Na koniec warto zaznaczyć, iż skutkiem odrzucenia spadku przez jedynego spadkobiercę testamentowego może być dziedziczenie spadkobiercy podstawionego (art. 963 k.c.). Jeżeli zaś brak jest w testamencie regulacji dotyczącej podstawienia, dziedziczenie następuje według reguł ustawowych.
Jaki termin na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku?
Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Powyższe stanowi literalne brzmienie art. 1015 § 1 k.c. Znamienne w tej regulacji jest to, że początkiem biegu tego terminu jest dzień, w którym spadkobierca dowiedział się o powołaniu go do dziedziczenia. Takie rozwiązanie oznacza, że początek tego terminu może być różny, zależnie od okoliczności konkretnego wypadku. I tak w odniesieniu do spadkobrania testamentowego termin ten liczony jest od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o testamencie powołującym go do spadku. Zaś w przypadku dziedziczenia ustawowego termin ten liczony jest od dnia, w którym spadkobierca powziął wiadomość o śmierci spadkodawcy.
Oświadczenie spadkobiercy co do przyjęcia lub odrzucenia spadku będzie skuteczne, jeżeli zostanie złożone przed notariuszem lub w sądzie przed upływem wyżej wskazanego terminu. Warto w tym miejscu wyjaśnić, iż „sześciomiesięczny termin na złożenie wniosku o przyjęciu lub odrzuceniu spadku jest zachowany, jeśli wniosek w tym przedmiocie zostanie zgłoszony w ramach sprawy o stwierdzenie nabycia spadku (art. 640 § 2 k.p.c.) przed jego upływem, nawet jeśli odebranie oświadczenia miałoby nastąpić po jego upływie.” (Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 8 marca 2017 r. IV CZ 128/16)
Brak złożenia oświadczenia – skutki
Brak decyzji w ustawowym terminie oznacza przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Oznacza to, że spadkobierca odpowiada za długi spadkowe jedynie do wartości aktywów wchodzących w skład spadku. Wcześniej, przed 2015 rokiem, brak działania skutkował przyjęciem spadku wprost, co narażało spadkobierców na pełną odpowiedzialność za długi.
Podsumowanie
Wybór sposobu przyjęcia spadku ma istotne konsekwencje prawne i finansowe. Warto jak najszybciej uregulować formalności związane z dziedziczeniem, aby uniknąć problemów prawnych i podatkowych. W razie wątpliwości warto skorzystać z pomocy adwokata specjalizującego się w prawie spadkowym.
Spodobał Ci się ten artykuł?
Udostępnij!
Dominik Filip
Jestem adwokatem o wielokierunkowym wykształceniu, ukończyłem Wydział Zarządzania oraz Wydział Prawa Uniwersytetu Gdańskiego. Aplikację adwokacką zrealizowałem w Pomorskiej Izbie Adwokackiej w Gdańsku. Dzięki dodatkowemu wykształceniu psychologicznemu mogę pomagać klientom najlepiej jak to możliwe. Od zawsze planowałem zostać adwokatem, a zawód ten dziś wykonuję w szczególności z zamiłowania do obrony ludzkich interesów.
