Do postępowania o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami stosuje się odpowiednio przepisy o dziale spadku /art. 567 kpc/. Przepisy o dziale spadku odsyłają natomiast do przepisów dotyczących zniesienia współwłasności /art. 688 kpc/. Tym samym podział majątku po rozwodzie może być dokonany według zasad ogólnych w następujący sposób:
1) fizyczny podział rzeczy, przy czym wartość udziałów może być wyrównana przez dopłaty pieniężne;
2) jeżeli rzeczy nie da się podzielić, sąd może przyznać ją stosownie do okoliczności jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty drugiego;
3) tak zwany cywilny podział, który polega na sprzedaży rzeczy i podziale między współwłaścicieli środków pieniężnych uzyskanych ze sprzedaży.
Powyższe stanowi czysto teoretyczne możliwości podziału majątku wspólnego małżonków. W ramach tego zagadnienia warto jednak przytoczyć szereg orzeczeń Sądu Najwyższego, które tłumaczą zasady podziału i trafność jego sposobu.
„Podział rzeczy wspólnej w ramach zniesienia współwłasności powinien co do zasady nastąpić stosownie do wielkości udziałów, a wydzielone części tej rzeczy powinny wartością odpowiadać wielkości udziałów przysługujących poszczególnym współwłaścicielom. Jakkolwiek nie można oczekiwać, że w każdym wypadku zniesienia współwłasności współwłaściciele otrzymają części rzeczy o wartości w największym możliwym stopniu zbliżone do wartości udziałów, to jednak trzeba pamiętać, że muszą istnieć racjonalne względy przemawiające za tym, aby wartość przyznanych części rzeczy odbiegała istotnie od wartości udziałów i wobec tego podlegała wyrównaniu przez dopłaty pieniężne.” Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 10 listopada 2016 r. IV CSK 46/16
„Sposób zniesienia współwłasności, jako wynik wyboru między przyznaniem rzeczy jednemu ze współwłaścicieli a zarządzeniem jej sprzedaży nie może być dokonany bez rozważenia, czy w razie przyznania rzeczy jednemu współwłaścicielowi z obowiązkiem spłaty, ma on realne możliwości jej uiszczenia. Natomiast sprzedaż rzeczy wspólnej powinna nastąpić, gdy żaden ze współwłaścicieli nie godzi się, by nabyć własność i ponosić ciężar spłat, do właściciela bowiem, a nie do sądu należy ocena czy rzecz jest mu potrzebna, a narzucanie własności rzeczy nie byłoby racjonalne.” Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 14 marca 2017 r. II CSK 221/16
„1. Dopuszczalność przeprowadzenia podziału pionowego budynku nie zależy od istnienia w budynku ściany odpowiadającej określonym wymaganiom prawa budowlanego (np. ściany przeciwpożarowej lub ściany nośnej), a od możliwości wyodrębnienia ścianą pionową dwóch budynków z odpowiadającym takiemu rozdzieleniu podziałem gruntu. Nie wyklucza się też możliwość dokonania omawianego podziału w sytuacji, w której ściana dzieląca budynek na dwie samodzielne i odrębne części przebiega nie przez wszystkie kondygnacje budynku, a jedynie przez ich większość i może być poprowadzona dalej, dzieląc budynek do końca. Istotne jest przy tym, aby linia podziału przebiegała według płaszczyzny, którą stanowi ściana wyraźnie dzieląca budynek na dwa odrębne budynki, które powinny tworzyć zamkniętą w sobie funkcjonalną całość lub gdy uzasadnione interesy właścicieli w tym zakresie gwarantuje ustanowienie odpowiednich służebności.
- Jeżeli jeden ze współwłaścicieli wyraża wolę sfinansowania niezbędnych prac remontowych doprowadzających do podziału budynku, tym bardziej jeśli wskazuje źródło pozyskania środków pieniężnych, sąd nie powinien uchylać się od sprawdzenia, czy i w jaki sposób należałoby te prace wykonać i jaki byłby ich koszt.
- Występujący między współwłaścicielami konflikt nie stanowi bezwzględnej negatywnej przesłanki dla dokonania zniesienia współwłasności przez podział rzeczy. Czynnik ten może być jednak rozważany w aspekcie zgodności podziału rzeczy ze społeczno-gospodarczym jej przeznaczeniem i fakt, że z powodu poważnego skonfliktowania współwłaścicieli rzecz nie będzie mogła być po podziale wykorzystywana w sposób odpowiadający jej przeznaczeniu może uzasadniać odstąpienie przez sąd od jej fizycznego podziału na rzecz przyznania rzeczy jednemu ze współwłaścicieli. Dotyczy to tych wszystkich sytuacji, gdy podział zabudowanej nieruchomości w celu zniesienia współwłasności polega na wyodrębnieniu własności lokali (gdy utrzymuje się współwłasność działki gruntu oraz wszystkich części domu służących do wspólnego użytku stron). Jedynie podział „pionowy” budynku wraz z gruntem (całkowicie znoszący wspólność) eliminuje znaczenie osobistych animozji między stronami dla korzystania przez nie z powstałych przez podział nieruchomości.”
Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 12 maja 2016 r. I CSK 426/15