Zgodnie z literalnym brzmieniem art. 87 § 1 Kodeksu wykroczeń kto, znajdując się w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka, prowadzi pojazd mechaniczny w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, podlega karze aresztu albo grzywny nie niższej niż 2500 złotych. Zgodnie z § 3 tego przepisu w razie popełnienia wyżej przytoczonego wykroczenia orzeka się zakaz prowadzenia pojazdów. Gramatyczna wykładnia tego przepisu wskazuje, iż orzeczenie środka karnego w postaci zakazu prowadzenia pojazdów jest obligatoryjne.
W tym miejscu podkreślić należy jednak, że Kodeks wykroczeń przewiduję instytucje nadzwyczajnego złagodzenia kary i odstąpienia od wymierzenia środka karnego. Zgodnie z treścią przepisu art. 39 § 1 k.w. w wypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie można – biorąc pod uwagę charakter i okoliczności czynu lub właściwości i warunki osobiste sprawcy – zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary albo odstąpić od wymierzenia kary lub środka karnego.
Fundamentalnym warunkiem stosowania tej instytucji łagodzącej jest zaistnienie tak zwanego wypadku zasługującego na szczególne uwzględnienie. Kodeks zakłada tu dwa alternatywne kryteria – przedmiotowe i podmiotowe – pozwalające na ustalenie, czy wypadek taki zachodzi. Pierwsze kryterium to charakter i okoliczności czynu, a więc elementy związane z samym czynem na przykład rodzaj naruszonego dobra, rozmiar szkody czy sposób działania sprawcy, przypadkowość zachowania, waga naruszonych reguł ostrożności. Drugie kryterium stanowią właściwości i warunki osobiste sprawcy, a więc okoliczności związane z jego osobowością, poziomem intelektualnym, warunkami bytowymi, socjalnymi. Zaznaczyć należy, że nie jest tu niezbędne, aby obie wskazane przesłanki zaistniały łącznie, wystarczy zaistnienie jednej z nich. Istota polega na tym, aby dawały one podstawy do pozytywnej prognozy i uznania, że w konkretnym przypadku wymierzenie kary oraz środka karnego przewidzianego w sankcji naruszonego przepisu, było niesłuszne lub że w ogóle jest niecelowe.
Przykładem takie wypadku zasługującego na szczególne uwzględnienie może być sytuacja przysłowiowego Kowalskiego, który następnego dnia po spożyciu kilku piw prowadził pojazd mechaniczny. Argumentem może być fakt, iż nie miał świadomości, że jest w stanie po użyciu alkoholu, stężenie alkoholu w sposób bardzo nieznaczny przekroczyło dozwolony poziom, wiózł chorą matkę do szpitala, jest zawodowym kierowcą, a odebranie prawa jazdy wiązać się będzie z utratą pracy, ma czwórkę dzieci i jest jedynym żywicielem rodziny. W powyższym stanie faktycznym jak najbardziej uzasadnione jest wnioskowanie o odstąpienie od wymierzenia kary i środka karnego w postaci zakazu prowadzenia pojazdów.