Zasadniczo podział majątku odbywa się w postępowaniu nieprocesowym. Wyjątkiem od tej zasady jest podział w toku sprawy o rozwód, separację lub unieważnienie małżeństwa. W świetle art. 58 § 3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego /który ma zastosowanie do separacji i unieważnienia małżeństwa/ na wniosek jednego z małżonków sąd może w wyroku orzekającym rozwód dokonać podziału majątku wspólnego, jeżeli przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu. Zasadniczo nadmierna zwłoka nie powstanie, jeżeli małżonkowie są zgodni co do podziału majątku. W przeciwnym wypadku, gdy strony spierają się o skład, wartość i sposób podziału majątku, sąd może nie przeprowadzić podziału w toku sprawy o rozwód, separację lub unieważnienie małżeństwa. Wynika to z faktu, iż podstawowym celem tego postępowania jest rozwiązanie małżeństwa, a nie rozstrzyganie dodatkowych sporów. W takim przypadku, albo sąd wyłączy podział majątku do odrębnego postępowania, albo strony same je zainicjują poprzez złożenie odpowiedniego wniosku.
Powyższe zagadnienie w sposób kompleksowy wyjaśnia Sąd Najwyższy:
Przeprowadzenie w wyroku rozwodowym podziału majątku wspólnego stron nie powoduje nadmiernej zwłoki postępowania nie tylko wtedy, gdy między stronami nie ma sporu co do składu i sposobu podziału tego majątku, lecz także wtedy, gdy wyjaśnienie spornych między stronami okoliczności, bądź też takich okoliczności, które sąd obowiązany jest ustalić z urzędu, wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w ograniczonym przedmiotowo i czasowo zakresie. Decyzję co do pozostawienia bez rozpoznania wniosku strony o dokonanie podziału majątku wspólnego w wypadku, gdy przeprowadzenie takiego podziału powodowałoby nadmierną zwłokę w postępowaniu, zamieszcza sąd – stosownie do okoliczności – albo w odrębnym postanowieniu, wydanym w toku postępowania o rozwód, albo w sentencji wyroku rozwodowego. Nie podlega ona odrębnemu zaskarżeniu.
Podział majątku wspólnego jest objęty fakultatywną kognicją sądu rozwodowego i byli małżonkowie mogą dokonać jego podziału po ustaniu wspólności w postępowaniu nieprocesowym (art. 566-567 k.p.c.).
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 2016 r. V CZ 25/16