Przestępstwo prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego /art. 178a § 1 Kodeksu karnego/ zasadniczo wiąże się z sankcją środka karnego w postaci zakazu prowadzenia pojazdów. Zgodnie bowiem z art. 42 Kodeksu karnego w przypadku jego popełnienia sąd obligatoryjnie orzeka zakaz prowadzenia pojazdów. Zaznaczyć należy, iż po nowelizacji z dnia 18.05.2015 r. okres zakazu prowadzenia pojazdów wynosi minimum 3 lata. Pojawia się w tym miejscu pytanie, czy obywatel w każdym przypadku wypełnienia znamion przestępstwa opisanego w art. 178a § 1 k.k. zostanie pozbawiony możliwości prowadzenia pojazdów mechanicznych? Przypomnieć należy, że kodeks reguluje instytucje warunkowego umorzenia postępowania, której zastosowanie może uchronić obywatela przed utratą prawa jazdy. Jednakże jej zastosowanie wymaga spełnienia bardzo wielu przesłanek i ma charakter wyjątkowy.
Zgodnie z art. 66 § 1 Kodeksu karnego „Sąd może warunkowo umorzyć postępowanie karne, jeżeli wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne, okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości, a postawa sprawcy niekaranego za przestępstwo umyślne, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa”. Wyjaśnić należy, iż istota warunkowego umorzenia postępowania polega na odstąpieniu przez sąd od ukarania sprawcy z uwagi na szczególne łagodzące okoliczności popełnienia przestępstwa oraz pozytywną prognozę kryminologiczną sprawcy. Innymi słowy przesłanki warunkowego umorzenia postępowania pozwalają uznać, że przeprowadzenie rozprawy i wymierzenie oskarżonemu kary nie jest celowe z punktu widzenia funkcji rozprawy i funkcji kary. Tym samym sąd może odstąpić od orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów, a obywatel zachowa prawo jazdy. Sąd może też orzec zakaz prowadzenia pojazdów na okres od roku do 2 lat, co w rzeczywistości najczęściej ma miejsce.
W praktyce sądów powszechnych zdarzają się orzeczenia warunkowego umorzenia postępowania. Oczywiście zakończenie takie wymaga wystąpienia szczególnych okoliczności faktycznych oraz dużego zaangażowania obrońcy. Argumentem do złożenia wniosku o warunkowe umorzenie postępowania może być minimalne przekroczenie progu stężenia alkoholu w organizmie, nieznaczny stopień społecznej szkodliwości czynu polegający na prowadzeniu pojazdu w stanie nietrzeźwości ze znikomym zagrożeniem dla innych uczestników ruchu, na przykład na zamkniętym parkingu w godzinach nocnych, ważny powód prowadzenia pojazdu w takim stanie, na przykład przewiezienie chorego dziecka do szpitala, doświadczenie kierowcy i wcześniejszy brak karalności za wykroczenia, fakt zatrudnienia na stanowisku z wymogiem prowadzenia pojazdów, przy czym sprawca jest jedynym żywicielem rodziny, a skazanie grozi utratą pracy, skrucha i realizacja wpłat na Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej.
Powyższy wpis dotyczy przestępstwa. W przypadku popełnienia wykroczenia prowadzenia pojazdu po użyciu alkoholu nie mamy możliwości wnioskowania o warunkowe umorzenie postępowania. Kodeks wykroczeń reguluje natomiast instytucję odstąpienia od wymierzenia kary lub środka karnego. Kwestia ta została omówiona we wcześniejszym wpisie.